از مهمترین مولفه های زندگی اجتماعی یا یکجا نشینی احترام به حقوق دیگران و حتی احترام به حقوق سایر موجودات یا حیوانات در محیط شهری و خارج از آن می باشد. در زمستان های سرد و اوایل بهار موجودات حیات وحش دوران آسیب پذیری قابل توجهی را تجربه می کنند و بر هر انسانی فرض است تا با نگاه آگاهانه و بدور از تبعیض حق حیات دیگر موجودات را به خطر نیاندازد. در این رابطه اولیای دین و علوم اجتماعی سفارشاتی اکید داشته اند که مبنای آموزش های اجتماعی در ابعادی مختلف قرار گرفته اند. حتی در دوران معاصر یک رهبر جنبش آزادی خواهی در شبه قاره هند مهمترین شاخص تشخیص انسانیت و خوی همنوع دوستی در اجتماعات را مشاهده نوع رفتار آنان با حیوانات قلمداد کرده است. مهاتماگاندی رهبر فقید هند همواره بر اهمیت احترام به حقوق هم نوع و حیوانات تاکید داشته است و نتیجه آن این شده است که در زمان حاضر در شبه قاره هند کمتر از بقیه نقاط آسیا نسل حیوانات به مرز انقراض رسیده است.
به هر روی در فصل بهار قرار داریم و این فصل زیبا و فرح بخش موجب بیدار شدن طبیعت و موجودات و حیوانات از خواب زمستانی شده است. در این فصل زاد و ولد حیوانات صورت می گیرد و همین امر به زیبایی کوه و دشت و صحرا می افزاید و مناظری بی نظیر از زیبایی های آفرینش به نمایش در می آید. به همین دلیل نیز سفارشات اکید محیط بانان حیات وحش تاکید دارند که گردشگران در طبیعت و روستائیان مجاور دشت و صحرا با بی اعتنایی به این موضوع در مواردی موجب تلف شدن انواع حیوانات آسیب پذیر می شوند که نهایتا موجب یتیم شدن نوزادان در حیات وحش می شوند.
شمالی این روزها فصل زاد و ولد حیوانات است. اگر در طبیعت با نوزادان جانوران روبه‌رو شدید، به آن‌ها دست نزنید؛ آن‌ها در بیشتر موارد تنها نیستند و مادرشان به دلایلی مانند یافتن غذا، برای مدتی لانه را ترک کرده است. هرچه سریع‌تر از آن‌ها فاصله بگیرید تا مادرشان به سراغ‌شان بیاید.
یکی از اتفاق‌های خوب که در بهار در میان وحوش و طبیعت رخ می‌دهد، زایش و زاد و ولد است که در میان بیشتر حیوانات و گیاهان دیده می‌شود، اردیبهشت ماه گیاهان از خواب زمستانی بیدار می‌شوند و جوانه می‌زنند و اینگونه، زندگی تازه‌ای را شروع می‌کنند. در میان وحوش این اتفاق با تولد و به دنیا آمدن رخ می‌دهد.
یکی از مشکلاتی که در این زمان ممکن است برای توله‌های وحوش به‌وجود آید و نتوانند به‌صورت طبیعی به زندگی ادامه دهند، این است که ممکن است طعمه حیوانات دیگر شوند که این خود قانون طبیعت است یا به‌دست انسان‌ها زنده گیری شوند که این ربطی به طبیعت ندارد و در چرخه طبیعت خلل وارد می‌کند، زیرا توله‌های وحوش بعد از زنده‌گیری دیگر قادر به زندگی نه در اسارت هستند و نه قابل برگشت به طبیعت و به همین دلیل زنده نخواهند ماند. این سفارش ها بویژه به روستائیان مجاور جنگل های قره داغ خطاب است که سعی کنند در گشت و گذار معمول خود در پیرامون این جنگل ها از وارد آمدن صدمه به حیواناتی که در آن زندگی می کنند وارد نشود.
البته اغلب ساکنان این مناطق و سایر ساکنان در نزدیکی کوه و دشت غنی آذربایجان به این موضوع اشراف دارند که فصل بهار
آغاز فصل زایش وحوش در مناطق حفاظت‌شده و پارک‌های ملی محسوب می شود.
روح‌الله لایق، کارشناس ارشد محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی در گفت‌وگویی، از آغاز فصل زایش گونه‌های مختلف وحوش در مناطق مختلف طبیعت بکر مناطق کشور خبر داد.
وی اظهار کرد: وقوع بارندگی‌های مناسب اسفند و فروردین سبب رشد مناسب پوشش گیاهی و افزایش منابع آبی شده است که این عوامل برای گونه‌های علفخوار مانند قوچ و میش ، آهو و کل و بز بسیار مناسب ارزیابی می‌شود.
وی همچنین از طبیعت‌گردان، کوهنوردان و مردم علاقه‌مند درخواست کرد در صورت دیدن نوزادان حیات وحش در طبیعت، از نزدیک شدن و لمس کردن آن‌ها خودداری کنند، زیرا جدا کردن این نوزادان از طبیعت حتی با نیت خیر موجب جدا شدن مادر از بره و در نتیجه جدایی، نوزاد از چرخه طبیعی خواهد شد.
قابل توجه است که حدود ۸۰ درصد از نوزادان وحش که بوی انسان را گرفته‌اند، تلف می‌شوند.
در این رابطه یک کارشناس محیط زیست گفته است: اردیبهشت ماه فصل زاد و ولد حیات وحش در این اغلب استان های شمالی است وی اظهار کرد: در این فصل، گونه‌هایی مانند قوچ و میش زایمان می‌کنند. از سوی دیگر، گونه‌های پرندگان نیز سر از تخم بیرون می‌آورند.
وی تاکید کرد: مردم در این فصل توجه داشته باشند که به لانه پرندگان دست نزنند و اگر در گوشه‌ای از طبیعت نوزاد حیوانی را تنها دیدند به آنها نزدیک نشوند و دست نزنند.
او با اشاره به اینکه مردم گاهی تصور می‌کنند آن‌ها گم شده‌اند یا مادرشان آن‌ها را در طبیعت رها کرده است، گفت: بعد از اینکه آهو زایمان می‌کند، نوزاد خود را زیر بوته‌ها قایم می‌کند، قوچ و میش‌ها نیز نوزاد خود را در گوشه‌ای می‌گذارند و برای تغذیه می‌روند و بعد از گذشت چند ساعت نزد نوزاد خود برای شیردهی برمی‌گردند.
وی بیان کرد: اگر نوزاد حیوانی را در طبیعت به تنهایی دیدید، مطمئن باشید مادر آن نوزاد از ترس، کمی دورتر در حال نظاره فرزندش است و برای تغذیه رفته است، بنابراین نباید به آن‌ها نزدیک شویم. اگر به نوزادان حیوانات دست بزنیم یا آن‌ها را در آغوش بگیریم و با خود ببریم، حتی اگر بعدا آن‌ها را به مکان اول بازگردانیم، مادر به آن‌ها نزدیک نمی‌شود، چون بوی انسان را گرفته است.
وی افزود: ۸۰ تا ۹۰ درصد نوزادان حیواناتی که در طبیعت به اینگونه گرفته می‌شوند و دوباره به طبیعت بازگردانده می‌شوند، تلف می‌شوند که این امر یکی از چالش‌های محیط زیست طبیعی کشور بوده و محیط بانان با آن در گیر هستند.
یک کارشناس حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی اعلام کرده است که طبق ارزیابی ها در زمان حاضر
۳۴۶ گونه جانوری وحشی در آذربایجان‌شرقی وجود دارد.
مدیرکل سابق حفاظت محیط زیست آذربایجان‌شرقی با تاکید بر لزوم صیانت از گونه‌های جانوری و گیاهی به عنوان میراث آیندگان گفته است: ۳۴۶ گونه جانوری وحشی در استان وجود دارد.
حسن عباس نژاد در جمع خبرنگاران افزوده بود: در آذربایجان شرقی ۵۲ گونه پستاندار، ۲۲۵ گونه پرنده، ۳۷ گونه خزنده، ۶ گونه دوزیست و ۲۷ گونه ماهی داریم.
بگفته وی: عمده ترین گونه‌های پستاندار و پرندگان حمایت شده یا کمیاب که در چتر حمایت اداره کل حفاظت محیط زیست استان قرار دارند، شامل مرال، شوکا، پلنگ، خرس قهوه‌ای، قوچ و میش وحشی، کل و بز وحشی، سیاه گوش، گربه وحشی و پرندگان حمایت شده‌ای همچون سیاه خروس، قرقاول، دراج، طرلان و سایر پرندگان شکاری و طیف وسیعی از پرندگان کوچک (پاسری فرمها) هستند.
وی با اشاره به طرح احیای نسل مرال در جنگل‌های ارسباران گفت: مطالعات احیای نسل مرال به عنوان یکی از گونه‌های جانوری منقرض شده از سال ۷۴ در آذربایجان شرقی شروع و هفت رأس مارال از سایت حفاطتی گلستان به این منطقه حفاظت شده انتقال داده شد و پس از افزایش جمعیت آنها، وسعت این منطقه به ۱۸۶ هکتار افزایش یافت و اکنون این سایت میزبان ۲۶ رأس مارال است.
وی گفت: زیستگاه‌های آبی مهم و با ارزشی در این استان وجود دارد که تالاب بین المللی قوری گول و تالاب‌های حاشیه دریاچه ارومیه نظیر تالاب قره قشلاق، شامات و زیستگاه‌های حاشیه ارس و دریاچه‌های پشت سدها و ۲۶ تالاب حائز اهمیت دیگر از جمله آنها هستند و این مکان‌ها، مأمن پرندگان متنوع و حمایت شده، درحال انقراض و آسیب پذیر محسوب می‌شوند.
همچنین این استان از مناطق مهم تنوع زیستی کشور و قفقاز محسوب می شود.
در این رابطه نیز چندی پیش معاون محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی گفته است: این استان به دلیل برخورداری از شرایط آب و هوایی و جغرافیایی از مناطق مهم و موثر تنوع زیستی کشور و منطقه قفقاز به شمار می رود که گونه های جانوری و گیاهی باارزشی زیست می کنند.
داود غنی پور زندگی انواع گونه های جانوری در مناطق مختلف جنگلی و مراتع آذربایجان شرقی را مورد اشاره قرار داد و اظهار کرد: بر اساس آخرین آمارهای ثبت شده موجود حدود ۳۵۰ گونه جانوری در این استان زیست می کند که هر کدام به نوبه خود دارای ارزش و اهمیت بسیار زیاد محیط زیستی و طبیعی است.
وی وجود ۲۲۵ گونه پرنده در آذربایجان شرقی را نمونه ای از تنوع زیستی پرندگان این منطقه برشمرد و با بیان اینکه این تعداد گونه به ندرت در سایر مناطق مشاهده می شود، اظهار کرد: “قره خروس” از جمله این گونه های بسیار نادر و مهم در ایران و منطقه قفقاز است که تنها در مناطقی از جنگل ها و ارتفاعات ارسباران زیست می کند.
غنی پور وجود ۵۲ گونه پستاندار، ۳۷ گونه خزنده، ۶ گونه دوزیست و ۲۷ گونه ماهی را از دیگر مزیت های تنوع زیستی آذربایجان شرقی اعلام کرد که مراقبت و نگهداری از این گونه های کمیاب یکی از ماموریت های مهم و محوری اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی است.
وی گونه‌های اصلی و مهم پستانداران و پرندگان موجود در آذربایجان شرقی را مارال، شوکا، پلنگ، خرس قهوه‌ای، کل و بز وحشی، سیاه گوش، گربه وحشی و پرندگانی همچون قره خروس (سیاه خروس)، قرقاول، دراج، طرلان و سایر پرندگان شکاری و طیف وسیعی از پرندگان کوچک پاسری فرم‌ها اعلام کرد که تحت حمایت اداره کل حفاظت محیط زیست قرار دارند.
غنی پور ادامه داد: اکنون مجموع مساحت جنگل های آذربایجان شرقی ۱۸۸ هزار هکتار است که در آنها علاوه بر گونه های جانوری، تنوع گونه های گیاهی به استعداد ۲ هزار و ۵۰۰ گونه نیز ثبت شده است.
وی تعداد مناطق زیرمجموعه مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی را ۱۳ منطقه و ۹ منطقه شکار ممنوع اعلام و اظهار کرد: کل مساحت مناطق زیرمجموعه مدیریت محیط زیست استان بیش از ۵۸۰ میلیون هکتار است که ۱۳ درصد کل مساحت آذربایجان شرقی را شامل می شود.
غنی پور به زیستگاه‌ های آبی مهم و با ارزش آذربایجان شرقی اشاره و اضافه کرد: تالاب بین ‌المللی قوریگل و تالاب‌ های حاشیه دریاچه ارومیه، جنگل‌ها و زیستگاه‌های حاشیه ارس و دریاچه‌ های پشت سدها که مأمن پرندگان متنوع و حمایت شده، در حال انقراض و آسیب پذیر است، از جمله ‌این زیستگاه های مهم است.
وی یکی از ظرفیت های مهم محیط زیست استان را موزه تاریخ طبیعی آذربایجان شرقی دانست که دارای مجموعه های متنوع جانوری منحصر به فرد از جمله ۳۸ گونه پستاندار، ۴۹ گونه پرنده، ۱۳ گونه خزنده، ۹ گونه آبزی، ۲ نوع سنگواره و نمونه هایی از سخت پوستان و بندپایان است.
موزه تاریخ طبیعی و تنوع زیستی آذربایجان شرقی در محل اداره کل حفاظت محیط زیست به مناسبت روز جهانی تنوه زیستی تا چهارم خرداد ماه در وقت اداری برای بازدید عموم رایگان است.
اما با کمال تاسف در اثر مداخلات انسانی در طبیعت گونه هایی از حیات وحش نیز در حال انقراض هستند که نیازمند توجه بیش از پیش متولیان این بخش است.
نهایتا باید باردیگر تاکید کرد که نوزادان حیات وحش در فصل بهار و شکوفایی طبیعت نیازمند توجه و مهربانی بجای مداخلات به قصد استفاده مادی از آنها می باشد. نباید اینگونه فرض شود که گونه ها و موجودات حیات وحش بصورت لایتناهی وجود خواهند داشت . اگر مداخلات سوداگرانه و سوداندوزانه انسانی در طبیعت به این روال تداوم یابد، مرگ محتوم گونه های حیات وحش و طبیعت غنی خدادادی حتمی است و باید نسل های آینده در انتظار کویرهایی بی آب و علف را از ما به ارث برند. بنابراین در این فصل زیبا و فرح افزا برای همگان باید هوای دیگر موجودات اعم از حیوان و نبات را داشته باشیم چراکه آنها فقط متعلق به این دوران و نسل حاضر نیستند بلکه متعلق به اعصار و نسل های آتی نیز هستند.